“Tark Vigyanar Bhiti” by Thogendra Chutia is a well-structured Assamese textbook that introduces undergraduate students to the foundational principles of Logic. Written in accordance with the FYUGP NEP 2020 syllabus for B.A. 3rd Semester Philosophy Minor (MINPHI 3) under Dibrugarh University, this book is a must-have for students looking to understand reasoning, argumentation, and the structure of valid thought.

It bridges the classical Indian logical traditions with modern Western approaches, empowering learners to apply logical tools in philosophical analysis and daily reasoning.

প্ৰথম অধ্যায়: তৰ্কবিজ্ঞানৰ পৰিচয়

তৰ্কবিজ্ঞান কাক বোলে?

তৰ্কবিজ্ঞান হৈছে যুক্তিসংগত চিন্তাধাৰাৰ নিয়ম-নীতি অধ্যয়ন কৰা বিজ্ঞান। ই আমাক শিকায় কেনেকৈ সঠিক যুক্তি আগবঢ়াব লাগে আৰু ভুল যুক্তিক চিনাক্ত কৰিব লাগে।

পদ আৰু পদৰ শ্ৰেণীবিভাগ

পদ (Term): যি শব্দই কোনো ধাৰণাক প্ৰকাশ কৰে তাকে পদ বোলে।

পদৰ প্ৰকাৰ:

• একক পদ: যি পদই কেৱল এটা বস্তুক বুজায় (যেনে: ৰাম, গংগা)
• সাধাৰণ পদ: যি পদই একাধিক বস্তুক বুজায় (যেনে: মানুহ, গছ)
• মূৰ্ত পদ: যি পদই ইন্দ্ৰিয়গ্ৰাহ্য বস্তুক বুজায় (যেনে: টেবুল, কিতাপ)
• বিমূৰ্ত পদ: যি পদই গুণ বা ধৰ্মক বুজায় (যেনে: সুন্দৰতা, ন্যায়)

বচনৰ স্বৰূপ

বচন (Proposition): যি বাক্যই কোনো বিষয়ে কিবা এটা দাবী কৰে আৰু যাক সত্য বা মিছা বুলি ক'ব পাৰি তাকে বচন বোলে।

বচনৰ প্ৰকাৰ:

• ইতিবাচক বচন: যি বচনে কোনো গুণ বা ধৰ্মৰ উপস্থিতি দেখুৱায়
• নেতিবাচক বচন: যি বচনে কোনো গুণ বা ধৰ্মৰ অনুপস্থিতি দেখুৱায়
• ব্যাপক বচন: যি বচনে সমগ্ৰ শ্ৰেণীৰ বিষয়ে কয়
• অব্যাপক বচন: যি বচনে আংশিক শ্ৰেণীৰ বিষয়ে কয়

দ্বিতীয় অধ্যায়: অনুমান আৰু ন্যায়বাক্য

অনুমান কি?

অনুমান হৈছে দুটা বা তাতকৈ অধিক বচনৰ পৰা এটা নতুন বচন উলিয়াই অনাৰ প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াত আগৰ বচনসমূহক হেতু (Premise) আৰু শেষৰ বচনটোক সিদ্ধান্ত (Conclusion) বোলে।

ন্যায়বাক্য (Syllogism)

ন্যায়বাক্য হৈছে তিনিটা বচনৰ সমষ্টি য'ত দুটা হেতু আৰু এটা সিদ্ধান্ত থাকে।

উদাহৰণ:

• বৃহৎ হেতু: সকলো মানুহ মৰণশীল
• ক্ষুদ্ৰ হেতু: ৰাম এজন মানুহ
• সিদ্ধান্ত: গতিকে ৰাম মৰণশীল

ন্যায়বাক্যৰ নিয়মাৱলী

1. ন্যায়বাক্যত তিনিটা পদ থাকিব লাগিব
2. মধ্যম পদ অন্ততঃ এবাৰ ব্যাপক হ'ব লাগিব
3. হেতুত অব্যাপক থকা পদ সিদ্ধান্তত ব্যাপক হ'ব নোৱাৰে
4. দুয়োটা হেতু নেতিবাচক হ'ব নোৱাৰে

তৃতীয় অধ্যায়: বৈজ্ঞানিক আগমন

আগমন কি?

আগমন হৈছে বিশেষ উদাহৰণৰ পৰা সাধাৰণ নিয়ম উলিয়াই অনাৰ প্ৰক্ৰিয়া। ই নিগমনৰ বিপৰীত।

বৈজ্ঞানিক আগমনৰ পদ্ধতি

1. পৰ্যবেক্ষণ: প্ৰাকৃতিক ঘটনাসমূহ মনোযোগেৰে চোৱা
2. কল্পনা: সম্ভাব্য ব্যাখ্যা প্ৰস্তাৱ কৰা
3. পৰীক্ষা: কল্পনাক বাস্তৱত যাচাই কৰা
4. সিদ্ধান্ত: ফলাফলৰ ভিত্তিত নিয়ম স্থাপন কৰা

মিলৰ পদ্ধতি

জন ষ্টুৱাৰ্ট মিলে কাৰণ নিৰ্ণয়ৰ বাবে পাঁচটা পদ্ধতি দিছে:

1. একমাত্ৰ সাদৃশ্যৰ পদ্ধতি
2. একমাত্ৰ বৈসাদৃশ্যৰ পদ্ধতি
3. সাদৃশ্য-বৈসাদৃশ্যৰ সংযুক্ত পদ্ধতি
4. অৱশিষ্টৰ পদ্ধতি
5. সহগামী পৰিৱৰ্তনৰ পদ্ধতি

চতুৰ্থ অধ্যায়: প্ৰতীকী তৰ্কবিজ্ঞান

প্ৰতীকী তৰ্কবিজ্ঞানৰ পৰিচয়

প্ৰতীকী তৰ্কবিজ্ঞানত গাণিতিক প্ৰতীক ব্যৱহাৰ কৰি তৰ্কৰ গঠন বিশ্লেষণ কৰা হয়। ইয়াক গাণিতিক তৰ্কবিজ্ঞানো বোলে।

মূল প্ৰতীকসমূহ

• ∧ (AND): "আৰু" বুজায়
• ∨ (OR): "বা" বুজায়
• ¬ (NOT): "নহয়" বুজায়
• → (IF-THEN): "যদি...তেন্তে" বুজায়
• ↔ (IF AND ONLY IF): "যদি আৰু কেৱল যদি" বুজায়

সত্যতা তালিকা (Truth Table)

প্ৰতীকী তৰ্কবিজ্ঞানত সত্যতা তালিকা ব্যৱহাৰ কৰি যৌগিক বচনৰ সত্যতা নিৰ্ণয় কৰা হয়।

উদাহৰণ (P ∧ Q):

P
Q
P ∧ Q
T
T
T
T
F
F
F
T
F
F
F
F

তৰ্কবিজ্ঞানৰ প্ৰয়োগ

দৈনন্দিন জীৱনত

• সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত
• সমস্যা সমাধানত
• তৰ্ক-বিতৰ্কত
• বিজ্ঞান আৰু গণিতত

কম্পিউটাৰ বিজ্ঞানত

• প্ৰগ্ৰামিং
• কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা
• ডেটাবেছ
• ছফ্টৱেৰ ইঞ্জিনিয়াৰিং